Ads by Google Ads by Google

Tala I Vaifanua


[ata: foa'i]

Pago Pago, AMERIKA SAMOA

 

FAAI’U A’OA’OGA DOH I AUNUU - FA’AALIGA FUA O FA’ATO’AGA & FAIGAFAIVA

 

E tai tolu masina ma fa’asolo a’oa’oga tima’i ma toe fa’amautu atili taumafaiga ina a taofia le ulaula ma ia to’aga sui Koalisi fa’aitumalo a le DOH Tobacco Diabetes ta’itasi i le atunuu. I nei koalisi ta’itasi ua tofusia ma latou laulauatofi.

 

I le vaiaso ua te’a sa amata mai lava ona faia a’oa’oga nei fa’apitoa a le Koalisi i le motu Aunuu, lea ua tula’i mai ai fo’i le  susuga le Pulenuu e avea ma latou peresetene. Ua faatasi atu fo’i i ai le DOH Tobacco Diabetes ina ia latou so’otau’au i taumafaiga ma fa’ai’uina ai i le fa’aaliga tele o mea’ai Samoa e matua paleni lelei mo le tausiga o le soifua maloloina, ma le to’a’aga fo’i o lenei koalisi e tima’i le latou afioaga ma sui uma o le latou mafutaga, ina a galulue  i fa’ato’aga, ma fagogota mai le gataifale, ia le oge aiga uma o le afioaga i mea taumafa na masani ma soifua a’e ai i latou, o tausia ai le soifua maloloina lelei o latou tagata.

 

“Afai ae motusia fa’afuase’ia le atunuu i le sapalai mai fafo o mea’ai ua fa’amasani nei. ai le lavaloa o le atunuu, a’o le fesil e tula’i mai, pe mata ea ua sauni Aunuu mo taimi fa’apena?,” o se saunoaga amata lea a le peresetene o le Koalsi DOH Tobacco Diabetes i Aunuu, Vaipuna Nili.

 

“O le taumafaiga e toe galulue uma aiga ta’tiasi i o latou vaega o le taufusi e fa’amautu latou ma’umaga ma ia lava ma totoe le tapenaga a le afio’aga atoa ia fagaina o latou aiga. Ua toto le ufi ma le talo, o mea nei e le mafai le taulia pe a oo na selesele aufai fa’ato’aga ma la’uina atu mo se seleni tausi a aiga i fafo atu o Aunuu lava latou.”

 

“Ua le gata i le alumia tele o le fa’ausi talo mai Aunuu, ae o le alumia lava fo’i o le talo latou e matua le fesiligia lava i so’o se taimi e avatu ai le alatala i Auasi po’o le maketi  fo’ i le taulaga i Fagatogo.”

 

“O le isi lava maketi tele mo i matou uma i aiga ta’itasi o matou aiga galulue i le Malo, e augani mai lava e asiasi atu nisi o matou fanau, ina ia o atu ma avatua latou toona’i talo, e le misia lava fo’i le seleni latou,” o se tala lea a Nili. 

 

“O le fa’amalositino sili lava o le una’ia uma o fanau ma tama ma tina i le aiga e to’aga e galulue i fa’ato’aga e maua mai ai le fua lelei o faato’aga e fa’aaoga e aiga i latou fofoga taumafa, fa’atau atu i fafo mo le tamaoaiga tausi o le aiga ma se fa’amalositno i ta’aloga e fa’afiafia ai le fanau talavou.”

 

“O lo’o malosi lava le puipuiga tele o le afio’aga mai le soloa’i mai i ai o a’afiaga tau fuala’au fa’asaina ma vaila’au o’ona. Ua iloa fo’i e fanau talavou le olaga e tatau ona fa’aauau ona tausia ai aiga ae maise o matua a’o fa’asolo na matutua i latou. A lelei aputiputi lava ma fa’atonu fanau, ua latou iloa e sousou le vasa e va ai latou aiga ma le isi lautele o le atunuu ma le lalolagi atoa,” o le fa’amatalaga a le tina matua o Rosa, ua pito matua ai lava i le fa’atasiga a le Koalisi mo Aunuu i le aso Faraile na te’a nei.

 

O fua fa’ato’aga sa va’aia ua la’u atu mo lea fa’aalga, na maua lava le fa’i pata, talo o le taufusi ma le  Ufi. I tulaga o tausami paleni sa saunia atu ai le supo moa samoa. Sa i ai foi le fa’alifu talo. Na folasia fo’i tipolo lapopo’a.

 

O le tautai lea na ia avea le fa’ailoga mo le aufai faiva, aua o nisi ua tuai ona latou tapena i le tai e fagogota mo le fa’amoemoe, ae ua loto lava lea tautai, ia a’e mai lona faiva mo le fa’amoemoe o le koalisi a Aunuu.

 

Ua va’aia le folasia o lea faiva ae uma atu lava e le’i mae’a ona folasia le tau alogo ta’i $10. Ua iloga mai, e sili atu lava le alumia o sosia o le gataifale, aua na vave fo’i ona uma le vasega o Ofu Limu ae matua lava ma totoe le tele o le niu mo i latou uma lava na auai.

 

O le sao o le DOH Tobacco Diabetes i le fa’amoemoe lea, o nai fa’ailoga e fa’amalosi’au ai totino uma o le Koalsi a Aunuu.

 

Na va’aia le fiafia tele o le  Koalisi i o latou fa’ailoga e aofia ai latou salu, sapelu, ipu tetele e tautu ma folasia ai latou  mea taumafa, fa’atasi ai ma latou fagu vaiauli.

 

“O le fa’amoemoe ua pa’au i ai le Koalisi lenei a Aunuu, ua matua fa’afetaia i latou i le galulue fa’atasi ma le latou fa’atinoga o latou faiva uma, o le fa’amoemoe ua tino mai, sa latou galulue fa’atasi lava i ai. O le fa’aaliga ua matua fa’amaleloto ia i matou o e asiasi mai fa’apea ma i latou na gapatia e fa’atino latou folasaga uma mo le fa’aaliga. O se fa’atasiga ua fa’amanuiaina mo itu uma o le fa’amoemoe,” o se tala lea a le tamaitai fa’atonu o le Ofisa o le DOH Tobacco Diabetes Farrah Lesa.

 

TALANOA E NA AOFIA I LE VA’A - GOTO I LE SAMI I AUNU’U

 

O le tina talavou o Lila Thompson Ioane ma le fanau, o se tasi e matua sili ona fa’anoanoa i lenei vaitau pe ana fa’apea e mafuli le va’a na magoto ma maliliu ai uma sui o lona aiga sa i luga o lea va’a. 

 

“O le va’a, o le va’a lava o le matou aiga, na alu atu fa’apitoa lava  e aumai matou aua e to’atele i matou sa i le uafu i Auasi na fia oo mai i le matou aiga i Aunuu. Petia’i, na ua alu atu le va’a e aumai i matou e to’a 15 lelei i matou na o mai ai. Ua fai lava fo’i si mamafa o le matou va’a. E le’i i ai lava se na manatu o le a i ai se mea e tupu i lea malaga a le matou va’a.”

 

I le aiga lava ia o Lila, sa i ai si ana fanau e to’alua, o le tamaitai e fa tausaga le matua o  Sharmarte Ioane. O lana tama teine e  17 tausaga le matua o Marinae Tilialo  ma afafine o si ona tuagane o Trinity ma si ona tina Makerita Thompson, ma lona to’alua fo’i o Galu Ioane, sa latou i ai fa’atasi i luga o le va’a i le taimi lava na tupu ai lea fa’aletonu i le aso Gafua na faia ai le ulua’i fa’au’uga o a’oga maualuga a Samoana. O lona tuagane o Douglas Thompson.

 

“O le masani a la’u fanau o le pu’ea lea o latou ata fa’asolo pe aga’i atu le va’a i Aunuu, o la’u tama teine la lea sa faia le ata fa’asolo na maua lelei ai lava le taimi ua tupu ai le fa’alavelave.”

 

“E le’i mamao mai le va’a mai le gutu o le uafu i Auasi, ae tupu le fa’alavelave, a va’ai i ai le tagata e fa’apea, sa tatau ona matou taumafai e a’au aga’i i atugama’a ole Uafu aua e latalata lava i ai. Peita’i o le sasi tele lava lena, pe afai e manatu se tasi e faia lena tulaga i taimi ua lutaluta ma matua malosi le sofa’i mai o peau o le sami i aso louloua o le tai,” o se faamatalaga lea a Lila Ioane.

 

“Ina ua ta e le galu le matou va’a, e matua matou leiloa lava fo’i pe aisea ua vaivai ai le fa’autaga a le Kapeteni i lea aso, ae o le taimi lava lena sa tau fai fafo uma i matou ua masani i le ava. Ona matou taumafai loa lea  e fa’aopeopea ma a’au aga’i i le itu i Amouli o le tai. E matua le tatau lava ona e aga’i i le itu o le tai i gatai tonu o Utumea, e matua malosi lava le a’ave o galu maualuluga o le tai i taimi sousou.”

 

“O i matou uma lava na sao mai le fa’alavelave, na matou auau uma lava i gatai o Amouli aua fo’i, o le  mea lea ua masani ai Aunuu. O i la’ua fo’i ua maliliu, o nisi o tama e le o nisi na soifua a’e i Aunuu. O le tama matua o se tasi e le’i leva ona mae’a taoto i lona manava, ma ua iloga lava e vaivai o ia, ma o se tasi e maupaolo mai i Aunuu. O le lona lua o tama ua maumau le soifua, o le sui e faigaluega i le Silva Construction, e ave masini i le galuega o faia i le motu o Aunuu.”

 

“O le tala, sa tatau ona talia e i la’ua ofu fa’aola na tufaina i le uafu i Auasi, peta’i sa la’ua te’ena lava ofu fa’aola. O le ofu fa’aola sa to’afilemu ai lava la’u teineititi lea e 4 tausaga le matua, fa’apea ma tamaitai a’oga o Trinity lea sa matou a’afia fa’atasi i le fa’alavelave lea.”

 

“O le tama lea sa le mafai lava ona ia tu’ua le va’a i taimi uma, sa goto ane lava le va’a o lo’o pipi’i lava  ai lava aua e le iloa a’au, o le afuaga fo’i lea sa muamua lava ofoina atu ai le ofu fa’aola,” o se tala manino lava lea a Lila.

 

“Na fa’atuai lava na fa’amatu’u ese atu e le matou Faife’au lana tiakono, si tama lea na le’i mamao atu ona uma lona taotoga ae tupu lenei fa’alavelave. Ae ua fa’asaoina lava le soifua o si matou Tama, ae ua maumau le soifua o nai nei tama matutua. O le umi fo’i na matou fa’aopeopea ai e tusa ma le 55 minuta, toeititi lava atoa le itula. Ua iloga lea i ata na tapu’eina  i telefoni a le fanau,” o se toe tala lea a Lila Ioane.