Ads by Google Ads by Google

Tala o le Tupe mo le tausaga tupe 2024 a le malo o Amerika Samoa


[ata: foa'i]

Pago Pago - AMERIKA SAMOA

O le ulua’i ripoti o le tala o le tupe mo le Tausaga Tupe 2024 a le malo o Amerika Samoa, a’o le’i aofia i se suegatusi, ua fa’aalia ai le pa’u i le faitau miliona, faatasi ai ma ni tulaga le mautonu i nisi o tupe fa’aalu, ua fa’aalia ai le lu’itau o sa’o o taumatega o tupe tausaga, faapea ma le finauga fa’aauau pea i le moni o taumatega o tupe maua mo paketi i le lumanai.

Ua fa’aalia mai i le ripoti o tupe aoina mo tupe lautele a le malo o Amerika, mo le tausaga tupe 2024 (10/01/23 - 09/30/24), Paketi pe a fuafua i tupe tonu na aoina, ua fa’aalia ai le faitau aofai o tupe aoina e $139.2 miliona, o se fuainumera maualalo, i lo le paketi e $143 miliona.  O se ‘ese’esega e $3.8 miliona.  Ma ua fa’aalia mai ai le tele o lenei pa’u, pe a faatusatusa i le $188.4 miliona lea sa maua i tupe aoina o le tausaga tupe 2023.

Ua va’aia foi le iai o se faaiuga le mautonu i tupe aoina mai lafoga, le tuasivi o tupe e fa’agaioi ai le malo o Amerika Samoa.  O se faafitauli tele ua va’aia i tupe aoina o le tausaga tupe 2024, e sau mai i lafoga aoina.

A faatusatusa atu tupe maua o lafoga a pisinisi, e toeititi afa le pa’u mai i le tausaga tupe 2023.  E $30.5 miliona sa taumateina i totonu o le paketi, ae e na’o le $23.5 miliona na mafai ona aoina.  O se ‘ese’esega tele e $6.97 miliona.  Ae e $46.2 miliona na aoina i le tausaga tupe 2023, ma e foliga mai ai sa fai sina pa’u i tupe maua a pisinisi, po o le iai o se suiga i le faatinoga o le tiute a le ofisa tupe, mo le aoina o lafoga.

Ae peitai, i lafoga taitoatasi, e ui ina sa sili atu nai lo le paketi ae peitai, sa le mafai ona ausia se tulaga tutusa ma fuainumera o le tausaga ua mavae.  E ui ina sa sili atu i le $42.5 miliona lea sa i totonu o le paketi, ina ua ausia le $5.8 miliona, ae peitai, sa pa’u ia lafoga aoina a tagata taitoatasi i le $48.2 miliona, pe a faatusatusaina i le $67.8 miliona lea sa aoina i le tausaga tupe o le 2023.

Ua va’aia foi le agai i lalo o lafoga fa’ae’e, e fa’ailoa mai ai le fa’aitiitia o le faatauina o oloa po o faafitauli i le faamalosia o le aoina.  Ua va’aia foi le pa’u o tupe aoina o lafoga fa’ae’e, i oloa lautele ma lafoga fa’ae’e mo apa inu.

 O lafoga lautele (general excise taxes) e $23 miliona, ae o le paketi taumate na iai e $26 miliona, o lafoga mo apa inu sa au i le $2.1 miliona, ae e $2.5 sa taumateina e aoina.  Ae a faatusatua atu i tupe aoina i le tausaga tupe 2023, ona vaaia ai lea o le pa’u o tupe aoina o lenei tausaga.  E $22.7 miliona sa aoina i le tausaga tupe 2023 mo lafoga lautele o oloa lautele, ae $2.87 miliona mo apa inu.

O se itu na va’aia ai le si’itia o tupe aoina, na aofia ai ‘interest income’ lea na fana i luga i le $7.6 miliona, ae e na’o le $10,000 sa tu’uina i totonu o le paketi, ae e na’o le $3.9 miliona sa aoina i le tausaga tupe 2023.  O lenei tupe tele sa maua mai i le initeresi na aoina i le tupe totoe a le malo i vaegatupe a le ARPA, lea ua tauau ina mae’a ona fa’aaogaina.

O tupe tului mai i isi vaegatupe, e aofia ai tupe feterale ma le vaegatupe a le Ofisa o le Initeria mo ‘Basic Operations’, e maua ai le $15.88 miliona.  E fai sina laititi i le $16 miliona lea sa taumateina.  Ae e sili atu ai le $18.17 miliona lea na maua i le tausaga tupe 2023, ua fa’aalia ai le fai o sina pa’u o fesoasoani mai i fafo.

O le pa’u i tupe maua i le tausaga tupe 2024, pe a faatusatusa atu i le tausaga tupe 2023, e ui ina fa’aalia ai le toe fo’i i tulaga masani faaletamaoaiga, ae e fa’ailoa mai ai foi le taua o le fa’aeteete i le fa’aaogaina o tausaga e maualuga fuainumera e avea ma faavae o le fausaga o se paketi mo tausaga lumanai.

Ma e ui ina tulaga lelei le faaiuga o le tausaga tupe 2023, ae ua fa’aalia mai i le faatinoga o galuega i le tausaga tupe 2024, le fa’aletonu o le maualuga o taumatematega o tupe maua.  O se mataupu sa faapea ona faaleoina e nisi o sui faitulafono i iloiloga tu’ufa’atasi a le Maota Fono, mo le paketi o lenei tausaga tupe 2025.

I le amataga o nei iloiloga, sa faapea ona tula’i mai ai se fe’ese’esea’iga i le va o sui o le Fono ma nisi o taitai sinia a le malo, lea e aofia ai le Tausitupe a le Malo, le susuga ia Malemo Tausaga ma le Faatonusili o le Ofisa o Paketi, le faletua ia Catherine Saelua.  Lea sa faaleoina ai e sui o le Maota Fono ia ni o latou atugaluga e tusa ai ma le aofaiga taumate o tupe maua lotoifale ($165,907,000), lea o le a avea ma se tasi o vaegatupe e fa, e faatupeina ai nisi o galuega a le malo.

O isi vaegatupe e aofia ai vaegatupe feterale ($282,683,500 miliona) ma vaegatupe mai pisinisi (Enterprise Funds) e $274,463,000 miliona ma vaegatupe o le CIP, e $10,629,667 miliona.  A tu’ufaatasi ona maua ai lea o le $733,683,167 miliona lea o lo’o fuafua ai le paketi atoa o le tausaga tupe 2025.

I lea iloiloga na faaleoina ai e le afioga Senatoa Magelei Logovii, o se tasi sa avea muamua ma tausitupe a le malo, le le mafai e le malo ona aoina le $165.9 miliona lea o lo’o taumateina mo le tausaga tupe 2025, pe a toe tepa i le iva masina na se’i mavae atu.  Sa saunoa Magalei, o se fuainumera pito sili ona lata mai, e $139,728,596 miliona - pe $140 miliona foi.  Ae sa mautu le taofi a le afioga i le Senatoa, e le mafai ona ausia e le malo le $165.9 miliona lea o lo’o latou tausinio iai.

Ma na fa’aalia foi e Magalei ma nisi o sui faitulafono le iva masina o le tausaga tupe 2024, o lo’o faamaumauina ai le sili atu ona maualalo o fuainumera o tupe aoina, nai lo le fuainumera ua taumateina mo le tausaga tupe 2025.

Sa saunoa le sui Taitaifono o le komiti a le Maota Fono, le aofaiga i le Senatoa ia Utu Sila Poasa, o le ‘ese’esega i le va o le $165.9 miliona lea o lo’o manatu iai le malo o le a aoina mai i tupe lotoifale, lea e faavae i le tupe sa aoina i le kuata lona tolu o le tausaga tupe 2023 ma le $139.73 miliona lea o lo’o manatu iai le Fono.  O le taofi faalia a le afioga Utu, o le tupe taumateina o le a mafai ona aoina mai i le tausaga tupe 2024, e na o le $139.2 miliona. Ma sa ia finau mai foi, o le fuainumera lea ua faatu mai e le malo, e le o gatasi ma faagasologa masani e pei ona tuanai atu, po o le agava’a o le malo e aoina nei lea fuainumera.

Sa faapea foi ona faamanatu atu e le Fofoga Fetalai ma le Peresetene o le Senate, i molimau, o le mafuaaga na mafai ai ona ausia le $165 miliona i tupe maua i totonu o le paketi a le tausaga tupe 2024, ona o le tupe fa’aopoopo e $22 miliona.

Na saunoa ai le afioga Talavou Ale, e tatau ona faatulaga seisi paketi e lata mai lona taunu’uga ma e tatau foi ona fofoina le tulaga i tupe maua lotoifale, a leai, o le a pasia se aofaiga o le a mafai ona ausia ma ono a’afia ai galuega faatino a le malo.

Sa faamamafaina foi e Savali le ono tula’i mai o se faafitauli tele i le ogatotonu o le tausaga pe afai ae sili atu le taumatega i lo le faatinoga, ma ono u’una’ia ai le malo e taofi nisi galuega manaomia po o le faatuai ona totogi o kamupani ma tagata.  

Na ia u’una’ia le faigamalo ina ia toe tagataga’i lelei i a latou fuainumera.

Sa ta’ua e sui faitulafono le mafuaaga o le maualuga o le tupe maua i totonu o le tausaga tupe 2024, ona o le $22 miliona lea na toe tului iai, ma e le mafai ona fa’alagolago e toe tupe lea tulaga i le tausaga tupe 2025.  Ma avea ai lea tulaga ma mafuaaga e le i nofo lelei ai i lagona ma manatu a sui faitulafono ia le paketi taufa’aofi a le faigamalo, e $165.9 miliona.

Na fesiligia foi e sui faitulafono le mafuaaga ua mafai ai e le malo ona talia tupe faaopoopo ae e le o maua lafoga a tagata.  O iina na faamanino mai e Malemo, o lo’o ave le latou faamuamua i totogi a tagata faigaluega.

(I le masina o Oketopa o lenei tausaga, sa toe fa’asilasila mai ai le toe fa’aauauina ona tufatufaina o lafoga a tagata, ae peitai, o lenei ua o’o mai i le amataga o aso fiafia, ae e le’i maua uma lafoga a tagata.)

E ui i lea, sa fa’aalia pea le lagolago malosi o Malemo ma Saelua i le paketi faaulu a le faigamalo.

Na saunoa Saelua, o le tele lava o tausaga, e agai televave i luga ia fuainumera o tupe maua i le kuata lona tolu ma le lona fa ma ia faaleoina lona molimauina o lea masani i le lima tausaga talu ona ia galue i totonu o le malo, ma ua iai sona talitonuga maumaututu, o le a fa’ai’uina le tausaga tupe 2024 a le malo, ma se tupe faasili e $4 miliona.

Ae mo Malemo, sa leai seisi ana saunoaga faasili atu, seia vagana ai lona tau’a’aoina mai i le fono faitulafono o le Paketi a le Malo o Amerika Samoa, lea na i’u ina pasia e le Maota Fono, i le aofaiga atoa e $733,683,167 miliona.