Ads by Google Ads by Google

Silia i le $9 miliona nonogatupe a fanau aoga e lei totogia


[ata: foa'i]
ausage@samoanews.com

Pago Pago, AMERIKA SAMOA

E tusa ai o tuutuuga ma maliliega na sainia e le Matagaluega o Aoga ma matua o nisi o fanau aoga, e silia i le $9 miliona le aofa’i o nonoga tupe sa tuuina atu mo fanau aoga, e le i mafai ona toe totogi atu i le Faletupe o Atina’e a Amerika Samoa (Development Bank of American Samoa - DBAS), 

O le molimau lea a le Tamaitai Peresetene o le Faletupe o Atina’e ia Ruth Faatili Matagi, ma le Taitaifono o le Komiti Faafoe a le Faletupe, le afioga i le ali’i Senatoa, le Tofa i le Tootoo ia Malaepule Saite Moliga, i le iloiloga sa faia i luma o le Maota o Sui i le vaiaso na te’a nei.

O lea iloiloga na faatautaia e le Komiti o le Tamaoaiga a le maota o Sui, i lalo o le ta’ita’iga a le afioga i le ali’i faipule ia Samuel Ioka Ale Meleisea.

Na mafua lenei iloiloga, ona o le tele o mataupu sa fia malamalama i ai afioga i Faipule i atina’e ma faamanuiaga tau tupe mai le Faletupe o Atina’e e agava’a i ai le atunu’u.

O nisi o ia atina’e e aofia ai nonogatupe mo le fausia o fale fou, nonogatupe mo le faafouina o fale tuai, nonogatupe mai le malo tele mo le faavaeina o pisinisi fou, o nonogatupe mo le au faifaatoaga, faapea ai ma le mafua’aga ua taofia ai nonogatupe mo fanau aoga.

Na faamanino e sui o le Faletupe e faapea, o lo o faaauau pea auaunaga masani a le Faletupe mo le aoina mai lea o nonogatupe a le mamalu o le atunu’u, ina ia maua ai pea tupe e faatino ai tautua masani a le Ofisa.

Ua taofia nei nonogatupe mo fanau aoga mo se taimi le tumau, ona o lo o galulue le aufaigaluega e tau ao mai i totonu o nonogatupe sa faia i tausaga ua mavae ua le mafai ona toe totogi mai. O le faafitauli i nonogatupe i le va o fanau aoga ma le malo, o le faigata lea ona faamalosia o le maliliega sa sainia i le va o matua ma le Matagaluega o Aoga.

Na faamanino e le Taitaifono o le Komiti Faafoe a le Faletupe ia Malaepule e faapea, o le faafitauli ua maitauina i lenei fuafuaga, e le o lelei ona faamalosia le feagaiga na sainia e matua ma le Ofisa o Aoga. O le tuutuuga mo le toe totogiina o le nonogatupe, e faia lea i le va o le Ofisa o Aoga ma matua, ae a oo loa ina ao mai i totonu o le aitalafu, ona tigaina ai lea o le Ofisa o le Faletupe e tau tulituli fanau aoga mo le totogiina o le aitalafu.

Ina ua fesiligia e Faipule sui o le Faletupe i se auala e mafai ai ona foia lea faafitauli, na saunoa Faatili-Matagi e faapea, na pau le auala e mafai ai ona toe ao mai aitalafu i totonu, o le toe faauauau lea o le galulue faatasi o le Faletupe ma le Matagaluega o Tagata Faigaluega a le malo (DHR), i le faailoa lea i le Faletupe o suafa o fanau aoga ua toe fo’i mai i aoaoga ma galulue i le malo, ina ia mafai ai ona iloa e le Faletupe i latou ua maua galuega.

Na faamalamalama e le Tamaitai Peresetene e faapea, o le tuutuuga mo nonogatupe, afai e mae’a le aoga ma toe foi mai fanau aoga e galulue i le malo, e 2 tausaga e faigaluega ai le tama po o le teine aoga i lana galuega faatoa amata ona totogi le nonogatupe na fai e fesoasoani ai i lana aoga.

Sa faatino lea fuafuaga i tausaga ua mavae e pei ona saunoa le Tamaitai Peresetene, o le latou fesoota’i vava lalata  ma le Ofisa o Tagata Faigaluega a le malo, peita’i ua le mafai ona faatino i lenei tausaga. 

O le polokalame fou lea ua faia e le Faletupe ina ia faatosina ai fanau aoga e toe totogi a latou aitalafu, ua faamagalo e le Faletupe le 50% o le aitalafu ae totogi nao le 50%.

I totonu o le maliliega na sainia e le Ofisa o Aoga ma matua o fanau aoga, o loo taua ai le ta’utinoga ina ia toe totogi le aitalafu pe a toe fo’i mai fanau e galulue i le atunu’u.

O aitalafu o loo i ai e ova atu ma le 15 tausaga talu ai o tau tuli tuli pea fanau aoga. O nisi o fanau aoga ua fiu e tau tuli tuli ae ua le manatu e toe totogi a latou aitalafu. O le polokalame fou lea ua faia e faamagalo ai le isi afa o le aitalafu, ua mafua ai ai ona to’atele fanau aoga ua toe aga’i atu e amata ona totogi aitalafu o loo totoe.

Ina ua fesiligia poo i ai se fuafuaga e ave i le Tulafono fanau aoga e le o faamaoni, na tali sui o le Faletupe e faapea, e leai se faigata ona faatino o lea tulaga, peita’i, e le o manatu le Komiti Faafoe ma le Pulega o le Faletupe e uia lea tulaga, ona o le manatu alofa i alo ma fanau a le atunu’u.

O nonogatupe o le Aufai Faatoaga, o le isi lea mataupu na fesiligia e le afioga i le ali’i Faipule mai Leasina ia Ape Mike Asifoa. Saunoa Ape, e toatele naua le aufai faatoaga o loo latou fia maua faamanuiaga tau tupe e fesoasoani ai i le atina’eina o Faatoaga, ae o le faafitauli e le o iloa e le toatele pe agavaa i latou i ni nonogatupe pe leai.

Na faamanino e Faatili-Matagi e faapea, o loo i ai le polokalame e agavaa ai le aufai faatoaga ona faia ni nonogatupe, ae tatau ona uia uma ala o le tulafono atoa ai ma tuutuuga o le fa’aaogaina o lenei alagatupe mai fafo.

O ni isi o vaega e tatau ona i ai, ia i ai se laisene o le fai faatoaga ma ia faailoa i faamaumauga o loo totogi lana lafoga i le malo i tausaga uma lava, ma faailoa ana tupe maua mai lana faatoaga i le tausaga atoa.

O nonogatupe mo le Aufai Pisinisi le isi fo’i mataupu sa fesiligia e molimau. Na taua e le afioga i le ali’i Faipule mai Fagatogo ia Vailiuama Steve Leasiolagi e faapea, toatele naua le aufai pisinisi i le atunuu o loo moomia le fesoasoani a le Faletupe o Atinae mo ni nonogatupe, ae o le faafitauli, e le o malamalama i latou i auala e faatino ina ia mafai ai ona agavaa. 

Na faamanino e Malaepule le mae’a lea ona i ai o le polokalame e agavaa ai le aufai pisinisi mo nonogatupe, pau le itu e tatau ona manino i ai le aufai pisinisi, ia atoatoa tulaga uma e moomia mo le talosaga ona faatoa mafai lea ona iloilo ma talia le nonogatupe.

O le polokalame mo le fausiaina o fale fou (U.S. Department of Housing and Urban Development - HUD), o le isi lea auala ua mafai ai ona maua le fesoasoani mo tagatanu’u o Amerika Samoa e talosaga atu ai mo ni nonogatupe.

Na faamanino e le Tamaitai Peresetene e faapea, o aiaiga o le polokalame e aofia ai le tuu atu o le avanoa i tagata e vaivai le tamaoaiga ina ia latou maua le avanoa e talosaga ai i le polokalame. Ae talu ai le laitiiti le tupe ua faamatuu mai mo lea polokalame, ua manatu ai le Faletupe e faatino se latou se’i (lottery) e filifili mai ai tagata e agavaa i le polokalame, ona ua toatele tagata talosaga ae le lava le tupe o loo i ai.

Sa talanoaina ai foi i lea iloiloga le tupe fesoasoani a le Faletupe (subsidy) e $400,000 sa masani ona maua mai i le malo i tausaga tupe taitasi, peita’i ua taofia lea tulaga. Saunoa Malaepule e faapea, e moomia tele le tupe fesoasoani lenei mai le malo e lagolagosua ai i galuega faatino a le Faletupe.

Saunoa le afioga i le ali’i Faipule ia Avagafono Vaimaga Maiava e faapea, toatele naua tagata lima vaivai o le atunuu e tatau ona agavaa i le nonogatupe a le HUD, peita’i o le faafitauli e masani ona tula’i mai, e ave lava le faamuamua i tagata mau tofiga ma lelei le tamaoaiga, ae faatuatuana’i ai aiga lima vaivai.

O le taimi nei, ua siitia i luga i le $15,000 le aofa’i o le nonogatupe laiti e faafou ai fale tuai (home repairs) mai le $10,000 sa i ai. O nonogatupe laiti ia e pei ona faamanino e Malaepule, e le tau manaomia ai le avatu o le talosaga i luma o le Komiti Faafoe e pasia mai ai, ae pasia lava e le Tamaitai Peresetene i lona malosi ua tuu atu i ai e le Komiti Faafoe. O nonogatupe uma lava e i luga atu o le $15,000, e tatau ona pasia ma faamaonia mai e le Komiti Faafoe.