TALA O LE PASEFIKA
PASEFIKA
PALOTA MINISITA A KIRIBATI E FA’ATE’A FAAMASINO SILI
Ua mae’a nei ona palota ia minisita a Kiribati ina ia taliaina se fautuaga mai i se vaega Iloilo o faamasinoga, ina ia fa’atula’i ese ia le alii faamasino o le Faamasinoga Maualuga, le susuga ia David Lambourne.
Ua lata i le fa tausaga o feagai le faamasinoga a Kiribati ma faafitauli, e aofia ai le fa’atula’i eseina o faamasino ua mafua ai ona tele ni faamasinoga ua le faataunuuina.
O le iai o se vaega Iloilo o faamasinoga, o se taunuuga lea o taumafaiga ina ia fa’atula’i ese le alii faamasinoga mai Ausetalia, lea o lo’o faaipoipo atu i le afafine o le taitai o le Itu Agai o le malo, o Tessie Lambourne, ma ua ua atoa i le 20 tausaga o la faamautu i totonu o Kiribati.
I sana fa’aaliga fa’alauaitele, ua ta’ua ai e Lambourne e faapea, o le faaiuga a le palemene mo le ave’esea o ia mai lana galuega, o se taumafaiga faapolokiki ma ua a’afia ai tulaga faatemokarasi a le atunu’u.
O lo’o taofi Lambourne, mai lava i le amataga, o le vaega Iloilo e pei ona filifilia e le faamasinoga, sa faia sa latou su’esu’ega e faavae i ni tu’ua’iga le maumaututu – ma e leai se avanoa sa ia maua e tali mai ai i nei tu’uaiga. E le gata i lea, e le i tonu ma sa’o lona iloiloga ma o faamaoniga sa aoina, e le i fa’ailoa atu ia te ia.
ATOA LE LIMA TAUSAGA O TAU SAILI PEA LE ALII PAGOTA SAMOA O CHONG NEE
Ua lipotia mai le fa’aauau pea ona tau sailia e leoleo o le malo o Samoa ia le alii pagota o Pati Chong Nee, lea ua atoa le lima tausaga ma le tolu masina, talu ona sola mai i le falepuipui ia Ianuari 2019.
O lo’o tele lava ni masalosaloga i le tulaga ua o’o iai Chong Nee, e aofia ai lona maliu i se nofoaga tu’ufua faapea ai ma le suia o lona igoa, ma sola mai i Amerika Samoa, ae peitai, e le o mafai ona maua mai se faamatalaga mai i le Ofisa a Leoleo.
Ae i se faatalanoaga mulimuli a le Komesina a Leoleo, le susuga ia Auapaau Logoitino Filipo, ma le Samoa Observer, i le masina o Aukuso o le tausaga na se’i mavae atu, o lo’o iai sona talitonuga, ua leva ona tu’ua e Chong Nee ia Samoa. Ae ui i lea, o lo’o fa’aauau pea ona mataituina e le latou ofisa lenei mataupu ma afai ae moni ua tu’ua e le alii pagota ia le atunu’u, o le a faapea ona o latou galulue faatasi ma ofisa leoleo i atunu’u i fafo mo le toe faafo’iina mai o Chong Nee.
Ua faapea foi ona lagolagoina e le sui Komesina ia Papalii Monalisa Tiai-Keti ia le saunoaga a le Komesina, i le fa’aauauina pea ona sailia o le alii pagota ia Chong Nee ma o lo’o latou fa’aagolago pea i so’o se fesoasoani mai i le mamalu o le atunu’u, mo le toe pu’eina o ia.
TOE MAUA SEISI AVANOA E SE MINISITA FITI NA FA’ATE’A
Ua tolu masina talu ona fa’ate’aina e le Palemia a Fiti, le susuga ia Sitiveni Rabuka, ia le alii o Aseri Radrodro, lea ua avea ma taitai fou o le vaega a le SODELPA, ae o lea ua toe filifilia o ia e avea ma Minisita o A’oga.
Na mafua ona tuli’esea Radrodro mai i lona tofiga i totonu o le malo, e Rabuka, ona o lona tete’e faapea ma lona le usitaia o faatonuga a le alii Palemia. E le gata i lea, o lo’o a’afia foi o ia i tu’uaiga e a’afia ai fualaau faasaina ma tulaga mataga, faatasi ai ma le Minisita o Tamaitai/Tina, ia Lynda Tabuya.
I se faamatalaga mai i le alii palemia e tusa ai ma le toe filifilia o Radrodro, ona e na o le tolu masina o le faasalaga sa ia tu’uina atu ia Radrodro, lea na mae’a i le aso 22 o Aperila. Ae peitai, o lo’o ta’ua e le RNZ, le leai o se faamaumauga i se faamatalaga faapea a Rabuka.
Toatele tagata o le atunu’u, ua fa’aalia i luga o upega tafa’ilagi lo latou fa’ate’ia ma le le malamalama i lenei faaiuga ua faia e le alii palemia.
LOKA SE ALII FAIPISINISI MAI TONGA I LONA AVE FAANANA O TAPA’A I TOTONU O NIU SILA
E 28 masina lea ua faasalaina ai se alii faipisinisi mai Tonga, e suafa ia Mosese Vakapuna, e 60 tausaga o lona soifua, ina ua mauaina ai ni tapa’a pe a ma le 6 tone (6000 kilokalama), i sana malaga i Niu Sila, mai Tonga.
E tele foi nisi moliaga ua faapea ona fuafua e molia ai lenei tama matua, ina ua faamaonia i se suesuega a le Ofisa o Tiute, le silia ma le $10 miliona tupe lafoga Niu Sila, na ‘alofia e Vakapuna.
O le aso 22 o Oketopa o le tausaga ua mavae, sa amataina ai le sueseuga o Vakapuna, ina ua maua i totonu o sana uta talo ma ‘ava tonga, ia ni tapa’a.
Ma sa fa’ailoa i le suesuega a le Ofisa o Tiute, e pe a ma le 23 taimi na la’u atu ai oloa faapea a Vakapuna, i le va o masina e 21.
E ui ina e le o faasaina le aveina atu o tapa’a i Niu Sila mo le fa’atauina ai, ae na saunoa le pule o le ofisa su’esu’e, e tatau pea i faipisinisi ma tagata femalagai ona faatumuina pepa o tiute mo nei ituaga oloa, iai pemita ma totogi foi lafoga.