TALA MAI SAMOA
SAMOA
TOE FAAOPOOPO NISI ASO MALOLO MO TAGATA FAIGALUEGA A LE MALO
Ua ripotia mai nei le faamanuiaina o tagata faigaluega a le malo o Samoa, e ala lea i le mauaina o ni aso malolo e fa, i vaitaimi o aso fiafia. O lona uiga e le faigaluega latou i le lata i le lua vaiaso, e amata atu i le aso Kerisimasi.
O nei aso malolo e fa, e aofia ai aso malolo mo le Kerisimasi ma le Tausaga Fou.
I se latou fonotaga i le aso Gafua na se’i mavae atu, sa pasia ai e le Kapeneta ia nei aso malolo, mo tagata faigaluega uma a le malo, se’ia vagana ai tagata faigaluega mo auaunaga mana’omia.
E tusa ai ma se faamatalaga faalauaitele mai i le Komisi o Auaunaga Lautele (PSC), o aso malolo ua mae’a ona pasia e aofia ai le aso 27 o Tesema (aso Faraile), o le aso 30 o Tesema (aso Gafua), o le aso 31 o Tesema (aso Lua) faapea ma le aso Faraile, Ianuari 3, 2025.
O lona uiga, o le aso mulimuli mo pisinisi fa’alemalo mo lenei tausaga, o le aso Lua, Tesema 24, 2024.
Ona tapunia uma lea o ofisa ma matagaluega a le malo, e amata mai i le aso Lulu, po o le aso Kerisimasi - Tesema 25, 2024, se’ia o’o mai i le aso Faraile, Ianuari 3, 2025, se’ia vagana ai ofisa nei:
Minisita o Faatoaga ma Faigafaiva
Minisita o Feso’ota’iga ma Tekonolosi
Minisita a le Palemia ma le Kapeneta (Tautua o Femalagaiga)
Minisita o Tupe - Vaega e mataituina totogi a le malo ma paketi
Minsita o Alagamanuia Faalenatura ma le Siosiomaga
Minisita o le Soifua Maloloina
Minisita o Tupe Maua - Ofisa o Tiute
Minisita o Galuega ma Femalagaiga
Ofisa o le Pule Faatonu
FAASALALAUINA I LUGA O INITENETI IA FAAMATALAGA I AUALA E APALAI AI SITISENI NIU SILA
E tusa ai ma se fa’aaliga mai i le Komesina o Niu Sila i Samoa, le susuga ia Si’alei van Toor, ua fa’alauiloa mai ai le tu’uina i luga o le Uepeseti o le ‘Internal Affairs’ a le malo o Niu Sila, ia fa’amatalaga i auala e mafai ai ona agava’a se tasi, e toe avea ma sitiseni o Niu Sila.
O tagata Samoa uma na fananau i luma atu o le tausaga e 1949, ua mae’a ona toe fa’amautuina o latou sitiseni Niu Sila, ina ua pasia e le malo o Niu Sila ia se tulafono fou, lea na ta’ua e van Toor, ua agava’a ai le toatele o tagata Samoa e toe faamautu o latou sitiseni Niu Sila.
O lenei pili teuteuina mo le toe fa’amautuina o Sitiseni, e agava’a ai i latou sa fananau i Samoa i le va o Me 13, 1924 ma Ianuari 1, 1949. Ae e le aofia ai i latou e tupuga (alo ma fanau) mai ia i latou ia, seia vagana sa fananau i latou i malo o Peretania i luma mai o Ianuari 1, 1949.
O lo’o taumateina pe a ma le 3,500 tagata o le a mafai ona agava’a e toe apalai a latou sitiseni fou. Ma o pepa faatumu ma aiaiga uma o lenei polokalama, e mafai ona maua i luga o le initeneti (www.govt.nz/citizenship-samoa-pre-1949).
Na fa’aalia mai e van Toor, o le fa’agasologa o pepa talosaga mo lenei polokalama, e ese mai i le faagasologa o pepa talosaga masani mo le avea ma sitiseni Niu Sila. O le a iai se tupe e totogia pe a faaulu pepa talosaga ma o le a vave lava ona faagasolo pe a pasia ua agava’a, ma o lea tupe o le a toe maua mai, pe a mae’a ona siaki ma pasia le pepa talosaga.
Mo nisi faamatalaga auiliili i lenei polokalama, e mafai ona asiasi atu i luga o le uepesite www.govt.nz/citizenship-samoa-pre-1949 po o le valaau i le fuainumera (+64)(9) 339-0853 po o le imeli atu i le Citizenship.Samoa@dia.govt.nz.
TULA’I SE FAIPULE I LUMA O LE FAAMASINOGA MAUALUGA
Sa tula’i i luma o le Faamasinoga Maualuga ia le afioga i le alii Minisita o le itumalo a Sagaga Numera 1, ia Loau Keneti Sio, e tali i ona moliaga ona o se faalavelave na tula’i mai i le afioaga o Faleula i le amataga o le tausaga.
O lo’o ua molia, ma ua tete’eina e Loau, ia moliaga o le fa’ao’olima, faia o se gaioiga e fa’amanu’alia ai se tasi, umia o se a’upega faapea ma le lafoina o ni upu mamafa.
E le gata i lea, o lo’o molia foi o ia i le faomea ma le fa’ao’olima ma se faamoemoega e gaoi, lea ua mae’a ona fa’ao’o atu e le Faamasinoga Faaleitumalo i le Faamasinoga Maualuga.
O le susuga i le alii loia ia Steve Chan Chui o lo’o tula’i mo Loau, ae o le susuga ia Maiavatele Timothy Fesili, o lo’o tula’i mo le malo.
Na talosagaina e Maiavataele le toe tolopoina o le mataupu ina mafai ona fa’amautuina moliaga e lua ia na fa’ao’oina atu i le faamasinoga maualuga. Sa faapea ona taliaina e le afioga i le Faamasino ia Fepuleai Ameperosa Roma, ia le talosaga ma toe tolopoina ai lenei mataupu ia Tesema 9, 2024.
O le amataga o le tausaga, sa tutula’i uma ai Loau ma lona faletua faapea ni isi tagata se toatolu, e aofia ai ona alo, i luma o le Faamasinoga Faaleitumalo, e tali o latou moliaga, o le fa’ao’olima.
Sa faapea ona te’ena uma e Loau, lona faletua ma isi o lo’o molia faatasi i latou, ia nei tu’ua’iga, i le masina o Iulai.
O nei moliaga ua faia e faasaga i le afioga i le Minisita ma lona aiga, e mafua mai i se faalavelave na tupu i Faleula, i le va o le aiga o Loau ma nisi o lona aiga potopoto.
O lo’o ta’ua ai le o atu o le itu tagi i le maota o Loau e soalaupuleina se mataupu tau i fanua, ua leva ona vevesi ai le aiga, ae peitai, sa amata ona felafoa’i faamatalaga ma i’u ai lava ina pa’i lima.
I le molimau a Loau, o se matai alii i Faleula, sa amataina e le itu tagi, le aiga o Pese Uele, ia le fusuaga, ma o le mafua’aga lea ua fa’aulu ai foi sa latou tagi, e faasaga i leisi itu.
E to’afa nisi o le aiga o Pese Uele ua molia i le solivale o fanua, fa’ao’olima, faia o se gaioiga e tula’i mai ai ni manu’a, faaleagaina o ni mea totino faapea ma le umiaina o ni a’upega.
Sa o’o atu lava lenei faalavelave i le susunuina o se fale a le aiga o Pese Uele, lea o lo’o su’esu’eina e leoleo lea lava mataupu.
Ma e to’afitu ni alii mai i Faleula ua molia i le susunuina o le fale.
FOA’I A NI FAALAPOTOPOTOGA E $30 AFE MO MAPUIFAGALELE
Ua fa’aalia le a’ao mafola a nisi o pisinisi, i le nofoaga o tama ma tina matutua, i Mapuifagalele, e ala i se foa’i tau tupe e $30,000 faapea ai ma seisi foa’i i le ‘Carmelite Sisters’ i Vailima, e $30,000 fo’i, i le aso Gafua na se’i mavae atu nei.
O lenei fuafuaga e faataunu’uina i tausaga taitasi, ma e tu’ufa’atasia e ni faalapotopotoga, e aofia ai le KaakiaMai Group, o le 4SJC88, o le Uso Malisi, faapea ma le PacificEzy, ma le Moana Rentals. Faatasi ai ma ni foa’i e aoina mai i tagata Samoa o lo’o nonofo ma aumau i Niu Sila, lea na maua mai ai se vaegatupe Niu Sila e $116,350.
E tusa ai ma se fa’aaliga mai i le pulesili a le Pacific Ezy i Aukilani, Niu Sila, le susuga ia Mao’iautele Amitonu Brigitta Fa’afita, ua lima nei tausaga talu ona o latou faataunu’uina lenei fuafuaga. Ma sa amata mai i le na’o le $6,000 na mafai ona foa’i atu mo tama ma tina matutua faapea ai le aloaia o le auaunaga a nai Taupou Sa.
Ma sa saunoa Mao’iautele, o tupe uma lava o lo’o aoina mai i tagata, tauala mai i le Taatia Mai Group, 4SJC 88 ma Uso Malisi, Pacific Ezy, ma le Moana Rental.
O le Taatia Mai, o se faalapotopotoga e gafa ma le faia o ni Po Siva e aoina ai a latou tupe foa’i mo Mapuifagalele. Ma o nei faalapotopotoga uma, e galulue e aunoa ma se totogi, aua tama ma tina matutua faapea taupou sa i totonu o Samoa.
Sa ta’ua foi e Mao’iautele, o le tausaga ua mavae, sa mafai ona o latou aoina ai se vaegatupe e $50,000 ae o lenei tausaga, ona o le foai mai i tagata Samoa mai Niu Sila, Samoa ma le lalolagi atoa, ua mafai ai ona o latou ausia se vaegatupe e $116,350. Lea ua mafai ona vaevae ai le ta’i $30,000 mo Mapuifagalele ma taupou sa i Vailima.