Ads by Google Ads by Google

Tapuni aloaia Fonotaga lona 28 a le Pasefika

O le aso Tofi na te’a nei, Iuni 18 2015 na tapunia aloaia ai le Fonotaga lona 28 a le Pasefika sa talanoaina ai mataupu e faatatau i le puipuiga o le Siosiomaga, lea sa talimalo ai Amerika Samoa mo aso e tolu.

 

I le tapunia ai o lenei fonotaga taua, sa maitauina ai le tele o mataupu na mafai ona fetufaa’i e le au usufono e silia i le to’a 50 sa mafai ona auai, ma ua avea o se oso lelei mo i latou pe a toe taliu atu i atunu’u ma galuega, e ala i le amata lea ona galulue e fa’atino fuafuaga uma e pei ona sa talanoaina.

 

SUAVAI TAUMAFA

 

O se tasi o mataupu na laualuga i fetufaaiga mai Matua o Faiva eseese, o le taua o le suavai taumafa o loo maua i le manava o le eleele i atumotu eseese o le Pasefika. E ui i le talitonuga o le suavai o loo maua mai le manava o le eleele, o le suavai mama lea ma lelei, ae i le talitonuga o le susuga a Gil Dichter, o ia lea o le sui o le “IDEXX Laboratories” e su’esu’eina tulaga o le suavai, e to’atele naua tagata ua maliliu ina ua latou inuina le suavai o loo maua mai i le manava o le eleele, e mafua mai ina ua a’afia i latou i siama o loo maua mai ai.

 

Na taua e Dichter e fa’apea, i le to’atele o tagata o loo nonofo i atunu’u e pau maualalo le atina’e (developing countries), o le tele o taimi e a’afia ai i latou i fa’ama’i eseese e pei o le manava tata, fa’afaufau, niniva e aofia ai ma le fiva pe vevela le tino, o auga uma ia o fa’ama’i e mafua mai i le le mama o le suavai o loo inu.

 

Fai mai Dichter, tusa lava pe 100% le talitonuga o le lalolagi ma le Pasefika i le mama o le suavai, i lona taofi, e leai se isi metotia e sili atu nai lo le fa’apupuna o le suavai taumafa fa’atoa inu ai.

 

I lona talitonuga, e i ai le aoga o le vevela i le tino o le suavai, na te aveeseina siama o loo i ai, e mafua mai i suavai eseese o loo mimiti e le palapala ma tafe atu i punavai o loo i lalo i le manava o le eleele, ma mafua ai loa ona tula’i mai fa’ama’i eseese o loo a’afia ai le soifua o le tagata.

 

LAPISI LAFOA’I

 

O ni isi o a’afiaga i le siosiomaga ma le ola fa’alenatura o meaola i le Pasefika, e mafua mai i lapisi lafoa’i o loo salalau solo i luga o le laueleele. Fai mai le susuga a Norwood Scott, o le Faufautua mai le Ofisa o le USEPA mo le Pasefika (Region 9) e fa’apea, ua avea le lima vaivai o atumotu o le Pasefika ma itu ua le manatu mamafa ai isi i le mata’utia ma le ogaoga o a’afiaga o lapisi lafoa’i i luga o le laueleele.

 

Ina ia puipuia le aafia o le suavai mai lapisi soona lafoa’i, aemaise lava i atumotu e laititi ona laueleele, ua fautuaina ai e Scott le tatau lea ona galulue fa’atasi atumotu ma le USEPA i le fa’aauauina lea o le metotia lea ua fa’atinoina e ni isi o atumotu o le Pasefika e aofia ai ma Amerika Samoa, i le i ai lea o se nofoaga faapitoa e eli ma lafoa’i i ai le lapisi.

 

Na taua e Scott i lana folasaga e fa’apea, o lea fuafuaga, e le gata e fa’asao ai tupe a le malo, ae fesoasoani ai fo’i i le soifua maloloina o tagata uma. O le nofoaga e lafoa’i ai le lapisi, e le tatau ona latalata i nofoaga e pu’e ai le suavai mai le manava o le eleele, e le gata i lea, e le tatau fo’i ona nonofo latalata i ai ni tagata soifua, mo le puipuiga lava o lo latou soifua maloloina, mai le manogi ma le ea o loo manavaina.

 

SOIFUAGA FA’ALENATURA O MEAOLA I LE SAMI

 

O se tasi o itu taua sa mafai ona fa’amanino e ni isi o Matua o Faiva i lenei fonotaga, o le taua o le saogalemu ma le soifua maloloina o meaola o loo nonofo i le sami. O le fa’aleagaina o le sami, o se tasi lea o auala lona fa i le lalolagi ua fai ma to’atuga i le ola lelei o i’a, figota ma ‘amu, e pei ona taua e le susuga a Anthony Talouli, o se sui mai le SPREP i Samoa.

 

Na taua e Talouli e fa’apea, i le avea ai o le 98% o vaega tele o le pasefika o le suasami lea, e taua ai le tatau lea ona galulue faatasi atumotu e fa’amalosia auala e puipuia ai le sami.

 

O gaioiga eseese o loo faia i le sami e aofia ai paipa o loo ta’i solo ai, otaota ma lapisi o loo tafetafea solo ai, aemaise ai suauu e masa’a, poo kava oona o loo lafoa’i aga’i i le sami, o auala uma nei o loo mafua ai ona fa’aletonu le soifua maloloina o meaola o le sami.

 

I le fa’aiuga o lenei fonotaga taua, na fa’afetaia ai e le Faatonusili o le Ofisa o le EPA a Amerika Samoa ia Ameko Pato sui usufono uma sa mafai ona auai mai i lenei fa’amoemoe, lea ua mafai ai ona tuuu faatasia le tele o manatu taua e fesoasoani i le puipuia ma le fa’aleleia atili o le siosiomaga i le vaomatua ma le sami.