Ads by Google Ads by Google

A’oa’oga Taumualua - Samoa & Igilisi

O le folasaga fa’ataoto fa’ata’ita’i a le Komisi mo A’oa’oga Taumualua lea o le a amata a’otau ai le fanauiti mai le K5 se’ia o’o  le Vasega 2 i le tausaga a’oga fou i le 2014 na fa’apupula atili ai le sini ua mataituina nei, “Ia mua’i mautu le gagana muamua a le fanau, fa’ato’a sofa’i atu ai le gagana lona lua ina ia tapena ai i latou mo suesuega i a’oga maualuluga ma kolisi i fafo ae maise o agava’a tamau mo ni galuega a’o le’i mae’a a’oa’oga maualuluga o sailia ai tikeri.”

 

Na afua ona tapena lea fa’amoemoe, aua ua iloga mai, i le silia ma le 40 tausaa talu ai ua matauina lava le to’atele na’ua o fanau a’oga, 70%  i latou, ua aofia i le laina tosi o tamaiti e le o ausia le tapula’a o le faitau ma le malamalama lelei ina ia talia ai fesili i ni tusitusiga i le gagana Igilisi.

 

O le sui muamua lava sa ia mua’i fa’ailoa mai lea faiga i le tausaga 1968, o le susuga Dr Thomas Howard, J.D;Ph.D. ma na ia toe fa’apupula i ona manatu tima’i i sana folasaga i le tausaga 2009 lea sa ia fa’ailoa ai, “E aoga le taumafaiga e a’oa’o le faitau ma le tautala Igilisi a le fanau Samoa, peta’i, e i ai ona afaina ogaoga i le soifuaga o le fanau e mulimuli mai ai.”

 

O lenei ali’i foma’i, o se tasi sa mua’i galue i le tatou matagaluega o a’oga, i le vaega o Saunia o Su’ega ma Aiaiga o Su’ega. O se tasi ua i ai lona tomai fa’apitoa e na te silafia ai se alafua e fa’ataoto mo fanau aoga a Amerika Samoa.

 

Ua toe vala’auina nei  Howard e fesoasoani malosi i le fautuaina o le A’oa’oga Taumualua i le teritori i lenei vaitau ua toe timata ai le fa’amoemoe ia malosi le faitau ma le malamalama toto’a i le gagana Igilisi o le fanau, pe a mae’a ona a’otau mautu lelei lana gagana e tautala ma fetufa’i ai ona lagona i taimi uma, lana gagana Samoa.

 

E le gata i lea, ae ua vala’auina fa’apitoa fo’i le susuga Galumalemana Hunkin mai le Iunivesite o  Victoria i Ueligitone i Niu Sila, o se tasi o taiulu o taumafaiga malosi, ina ia sofa’i le a’oa’oina o le Gagana Samoa i alo o Samoa o lo’o fa’ato’a masi’i atu i Niu Sila, a’o’oga ma ola ai, ae maise fo’i fanau a tagata Samoa ua soifua a’e i Niu Sila, ae o lo’o fa’aaogaina lava le gagana Samoa e fetufa’i ma talanoa ai i totonu o latou aiga i lea atunu’u.

 

O i la’ua ia sa saunia folasaga matagofie, ina ia se’e malie le folauga a le Matagaluega o Aoga a Amerika Samoa  i ana a’oa’oga fa’aa’e mo lea fa’amoemoe i le 2014. O Galumalemana sa ia fa’apupula, e ao ina ia mua’i tapena le itu o puna’oa mautu mai totonu lava o Amerika Samoa. Ia le tau faitauina e le fanau tala mai nisi atunu’u e le’i o’o i ai, ae ia mua’i fa’ailoa i le tamaitiiti Samoa tala o lona lava si’omaga.

 

O le mau lona lua, ia mautu le gagana Samoa ma le tautala e fa’apupula ai e le faia’oga le vasega a’o mo’omia ai ona latou a’oa’o i faiga taumualua.

 

E le’i sao gofie le fa’ataotoga fa’ata’ita’i na mua’i fa’ailoa mai e le Komisi o A’oa’oga Taumualua   i luma o le fonotaga mamalu i le aso Faraile i le potu fono a le Matagaluega o A’oga, sa matua sofa’i lava fo’i i fesili ma lagona.

 

I le auivi fa’ata’ita’i na folasia, ua iloga ai, e amata mai le K5 se’ia o’o lava i le Level 2 o le a 80% o a’oa’oga e fa’atautaia i le fa’asamoa, ae 20% e fa’atautaia i le Igilisi. O lea taumafaiga e atagia ai le mau autu, ia mautu muamua lava le gagana Samoa i le fanau, fa’ato’a sofa’i ai tomai mo le faitau ma tautala i le Igilisi.