Ads by Google Ads by Google

Tulafono taufa’aofi fa’aopoopo ai nofoa mo itumalo o Ma’upu ma Manu’a


[ata: archive]
ausage@samoanews.com

Ua taoto nei i luma o le maota o sui se tulafono taufa’aofi na fa’aulufaleina e le afioga i le tama’ita’i faipule ia Vui Florence Saulo, e talosagaina ai suiga o le Fa’avae Toe Teuteu a Amerika Samoa, ina ia mafai ai ona fa’aopoopo ni isi nofoa se 2 i le maota o sui mo le Itumalo o Ma’upu, le ituamalo o loo silafia e le to’atele i le igoa o Tualauta, atoa ai ma le tulafono taufa’aofi na fa’auluina e afioga i senatoa mai Manu’a, mo se avanoa e fa’aopoopo ai nofoa se 2 i le maota maualuga mo le itumalo o Manu’a.

 

NOFOA E 2 MAOTA O SUI - ITUMALO O MA’UPU

 

Ua taoto nei i luma o le maota o sui se pili mo se tulafono taufa’aofi e fa’aulutalaina e fa’apea, e suia ai le Vaega II, Maga 2 o le Fa’avae Toe Teuteu a Amerika Samoa, ina ia mafai ai ona fa’aopoopo ai ni isi nofoa se 2 mo le itumalo o Ma’upu i le maota o sui.

 

I le tino o lenei tulafono taufa’aofi o lo o taua ai e fa’apea, o le itumalo o Ma’upu lea o loo iloa nei i le Tualauta, e toetoe lava o le 2/3 o le faitau aofa’i o tagata o loo nonofo i le teritori o lo o alala ai i lea itumalo, ma o le si’itia o le aofa’i o tagata e nonofo ma alala tumau i totonu o le itumalo, e tatau fo’i ona atagia mai ai le aofa’i o sui i totonu o le maota o sui e nonofo ai i lea itumalo.

 

“O le taimi nei, o loo matua le lava sui o le itumalo o Ma’upu i le Fono Faitulafono, ona e na o le to’alua le maota o sui, e tutusa lava ma isi itumalo e laiti mamao a latou faitau aofa’i”, o se vaega lea o le tulafono.

 

Ua taoto atu nei lenei tulafono i le Komiti o Tulafono a le maota maualuga, lea o lo o ta’ita’ifono ai le afioga i le sui fofoga fetalai ia Fetu Fetui Jr, mo le fa’atulagaina o se iloiloga e uiga i lenei mataupu.

 

O ni isi o afioga i faipule o loo lagolago i le afioga a Vui i le fa’aulufaleina o lenei tulafono e aofia le fofoga fetalai ia Savali Talavou Ale, Vesi Talalelei Fautanu Jr, Matagi S. David Mauga, Manumaua W. Wilson, Kitara Vaiau, Puleleiite Liamatua Tufele Jr, Timusa Tini Lam Yuen, Fagaoatua Dorian T. Salave’a, Gafatasi Afalava ma Lavea Fatulegae’e P. Mauga.

 

NOFOA E 2 MAOTA MAUALUGA - ITUMALO O MANU’A

 

Ua i luma nei o le maota maualuga a le Senate se pili mo se tulafono taufa’aofi, e talosagaina ai suiga i le Vaega II, Maga 2 o le Fa’avae Toe Teuteu a Amerika Samoa, e fa’aopoopo ai ni isi nofoa se 2 mo Manu’a.

 

I le tino o lenei pili o lo o taua ai e fa’apea, i le sau mai le amataga, sa fa’atulafonoina e le Fa’avae le to’a 15 o sui o le Senate, lea e aofia ai le to’alima mai le Falelima i Sisifo, to’alima mai le Falelima i Sasa’e, ma le to’alima mai le itumalo o Manu’a, ae i le Fa’avae toe teuteu i le 1960, na suia ai loa le aofa’i o sui o le maota maualuga i le aofa’i e 18 e pei ona i ai nei.

 

E le gata na suia ai le aofa’i o sui o le maota maualuga, ae na suia ai fo’i le tufatufaina o nofoa mai le Senatoa e toa’tasi mai le falelima fa’aupufai, poo le to’alima fo’i mai le itumalo, a ua fa’avae i luga o le faitau aofa’i o tagata e nonofo i le itumalo, ma o le iuga na oo i ai, ua faaopoopo ai loa senatoa o le itumalo i Sasa’e mai le to’alima i le to’aiva, o Sisifo ua suia mai le to’alima i le to’aono, ae o Manu’a ua pa’u mai le to’alima sa i ai i le to’atolu.

 

Talu mai suiga o le fa’avae, e leai lava se isi fa’amatalaga e fa’atatau i le mafua’aga ua fa’aitiitia ai nofoa fa’a senatoa mai Manu’a, e leai fo’i ma se fa’amatalga poo le a tonu le muiga o le faitau aofa’i o itumalo e pei ona taua i le suiga o le Fa’avae.

 

I le tulaga o loo taoto ai le atunu’u, e to’a 15 falelima poo itumalo fa’aleaganu’u i Amerika Samoa, lea e aofia ai le 5 o itumalo o loo i Manu’a, ma o ia itumalo e 5 mai Manu’a e na o le to’atolu senatoa o loo suia ia itumalo i totonu o le maota maualuga a Amerika Samoa, ma o itumalo e 5 i Manu’a e le o tofu ma le sui i le Senate i le fausaga o lo o i ai nei le maota maualuga.

 

E tusa ai ma le Feagaiga o le tu’uina atu o Manu’a, na tuu atu ai e Ta’ita’i matai o Manu’a amata mai le Tuimanu’a, Tufele, Misa, Tuiolosega, Asoau ma Logoai, ina ua fa’amalieina atoatoa i le lelei o fa’amasinoga a le malo, o le le fa’apito’au i se itu, ma le tofa mamao a le malo e pei ona vaaia ai e ta’ita’i ‘au a le Vaega o e Fuava’a a le Iunaite Setete, o Tutuila, ma ofisa sa tofia e galulue fa’atasi ma le Ta’ita’i o le Navy, sa tu’uina atu ai loa le Motu o Manu’a i lalo o le pulega a le Iunaite Setete ma mafai ai loa ona avea nei atumotu o Manu’a ua fa’atasia ma Tutuila, e avea ma teritori o le Iunaite Setete.

 

“O le utaga loloto ma le tofa mamao a o matou tua’a na latou silafia ai e sili atu ona tu’uina atu motu o Manu’a ma ona tagata i le Iunaite Setete e ala i le Feagaiga lea na faia i le 1904, ma e tatau ona matou fa’aaloalogia le tofa mamao a o matou tua’a e pei o Rapi Sotoa, Tauala, La’apui, Ma’o, Tuiolosega, Tuumamao, Misa ma Velega, ina ua latou sainia le ulua’i Fa’avae o Amerika Samoa i le tausaga e 1967 lea na tu’uina atu ai senatoa e to’alima latou te fai ma sui o itumalo e 5 o Manu’a”, o se vaega lea o lenei tulafono.

 

Na taua atili i le tulafono taufa’aofi e fa’apea, o le tulafono na faia e tuaa mo tagata Manu’a, sa fa’aolaina lea i le tofa mamao ma sainia ai loa le Feagaiga o le tu’uina atu o le Fa’avae o Amerika Samoa ma le talitonuga e tatau lava ona fa’aaloalogia lea Fa’avae.

 

O suiga lava o le Fa’avae e pei ona fuafuaina nei, o le a suia le aofa’i o nofoa mo Manu’a i le 5, ina ia atagia mai ai le tofu lava o Itumalo e 5 ma le sui e aofiaf ai Ta’u, Fitiuta, Faleasao, Olosega ma Sili, ma Ofu.

 

O Senatoa sa latou fa’aulufaleina lenei tulafono taufa’aofi e aofia ai Nuanuaolefeagaiga S. Nua, Misaalefua J. Hudson ma Galea’i M. Tu’ufuli.