Ads by Google Ads by Google

Fautuaina Senatoa ina ia taofia iloiloga i le taimi o le malologa


Ta’ita’i o le Fono Faitulafono, afioga i le Peresetene o le Senate ia Gaoteote Palaie Tofau ma le Fofoga Fetalai, tofa Savali Talavou Ale. [ata: AF]
ausage@samoanews.com

E u o lea ua taoto le fautuaga mai le afioga i le Fofoga Fetalai o le maota o sui, tofa Savali Talavou Ale i afioga i Faipule o lo o fai ma ta’ita’i o Komiti eseese, ina ia fa’ataunu’u iloiloga e alaga tatau ona faia i le taimi o le malologa e le Fono mo le umi e 4 vaiaso, peita’i o le taeao ananafi na fautuaina ai e le Peresetene o le Senate afioga i Senatoa ina ia taofia le faia o ni iloiloga a komiti eseese i le taimi o le malologa.

 

Saunoa le afioga i le Tama’ita’i o le Ao ia Gaoteote i le taimi o folafolaga a le maota maualuga e fa’apea, e lelei ona taofi le fa’ataunu’uina o iloiloga a komiti eseese, ona e le o se tulaga lelei le faia o iloiloga ae na o le ta’ito’a 3 i le ta’ito’a 4 afioga i Senatoa e auai i ia iloiloga.

 

“Afai la e toe a’e mai le fono ae fa’aulu mai mataupu sa lalafo i ai komiti ae tele i ai fesili ma finagalo le malamalama, ona alofa atu lea i le ma’imau o le taimi sa fa’aalu e fa’ataunu’u ai a outou galuega, o le mafua’aga lena ua ou manatu ai, e sili pe a taoto iloiloga a komiti taitasi i le taimi atoa o le malologa, ae tatou fa’atalitali i le toe a’e mai o galuega a le Fono i le masina fou”, o le fautuaga lea a Gaoteote na lagolagoina fo’i e afioga i Senatoa.

 

O se tasi o mataupu na lalafo i ai afioga i Senatoa i le taimi a o lumana’i le tatalaina o le aofia i le taeaso ananafi, o se avanoa e fa’ataunu’uina ai iloiloga mo pili tupe a le malo ua taunu’u mai, ona o lea ua maua le avanoa e talatalanoa ma fesiligia ai molimau a le malo, ina ia toe a’e mai galuega a le Fono ae ua mae’a se vaega tele o ia galuega.

 

Saunoa le afioga i le ali’i Senatoa ia Alo Fa’auuga i le taimi o lea felafolafoaiga, e manaia ae fa’aaoga le 4 vaiaso lea ua malolo ai le fono e fa’atino ai iloiloga mo pili tupe a le malo lea ua taoto i luma o le fono, e le gata umi le taimi e mafai ona faia ai iloiloga, ae o lea fo’i ua fa’aavanoa mai e le kovana ana Fa’atonusili mo ia iloiloga.

 

Saunoa atili Gaoteote e fa’apea, e le faigofie le tele o pili a le faigamalo ua mae’a ona fa’aoo atu i luma o le fono, e le gata o pili e taua mo le atunu’u, ae o pili fo’i e tatau ona iloilo toto’a i ai le fono, ina ia mautinoa e leai se vaega e misi i la latou galuega.

 

“O tulafono e tele ua taoto mai i le fono, o ni tulafono aoga ma taua, ae o iinei i le Fono e fa’alelei atu ai tulafono ta’itasi uma nei, afai e lelei ma matagofie tulafono, ona tatou lagolagoina lea ma ave i ai fa’amanuiaga, ae afai fo’i e i ai vaega e tatau ona fa’aleleia, o la tatou galuega lena o le fa’aleleia o tulafono ina ia mautinoa e manuia ai tagata uma ma le malo”, o le saunoaga lea a Gaoteote.

 

I luma o le maota o sui i le vaiaso nei, na fa’aalia ai e Savali i afioga i faipule le taua tele o le malologa a le fono lea ua alu atu i ai, ona o le manatu ina ia fa’asao aso fono e iloilo ai le paketi a le malo e le i taunu’u atu i le Fono, atoa ai ma le iloiloina o ni isi o tulafono ua mae’a ona tuuina atu i luma o le fono.

 

Na taua e le afioga i le sui fofoga fetalai ia Fetui Fetu Jr le tatau lea i komiti o lo o tu’u atu i ai le iloiloina o pili tupe o lafoga mai le malo, le amata fa’atulaga taimi ma aso e fa’ataunuuina ai iloiloga, aemaise ai o le amata fa’afesootai molimau, ina ia mafai ona sauniuni tagata uma i le taimi o iloiloga.

 

“Afai e mafai ona fa’ataunuuina iloiloga i le taimi o le malologa a le fono, o se tulaga lelei lena ma taua, ae o le fautuaga, e sili pe a taoto uma iloiloga o mataupu i tulafono tupe a le malo fa’atoa amata pe a toe tauaofia le fono, ae o ni isi mataupu taua e mana’omia i ai se finagalo a le fono, e mafai lava e afioga i Taitai Komiti ona valaau a latou iloiloga”, o le saunoaga lea a Savali.

 

O le tele o tulafono i lafoga fa’aee sa folafola e le afioga i le ali’i kovana ia Lolo Matalasi Moliga ma lana faigamalo, o le a tu’uina atu i luma o le Fono Faitulafono mo so latou finagalo, ua mae’a ona tauaaoina e maota e lua, lea fo’i ua taoto atu i Komiti mo le fa’atulagaina ai o iloiloga.

 

O se tasi o ia tulafono o le tulafono taufaaofi lea e aiaia ai se lafoga fou mo meainu suamalie e le aava, o le faasolosolo malie o le soloia o le lafoga o oloa e 5%, ma suiga o le lafoga i oloa ua uma ona fa’aaoga.

 

O vaiinu suamalie uma e ta’i 12 aunese suavai le mamafa o le a fa’aee atu i ai le lafoga e 15%. I le fa’aee ai e le malo o le lafoga e pei ona taua i luga o oloa o meainu suamalie e le aava, ua manatu ai loa le malo ina ia amata fa’asolo le aveeseina mai o le lafoga e 5% o lo o faaee atu i oloa mai fafo.

 

Ia Ianuari 2019, o le a na o le 3% le lafoga o oloa mai fafo e totogi, ae faapitoa mo oloa e le aofia i le lafoga e pei ona taua. Ia Ianuari 2020, o le a na o le 2% le lafoga o oloa mai fafo e totogi. Ia Ianuari 2021, o le a na o le 1% le lafoga o oloa e totogi, ma Ianuari 2022, o le a leai loa se lafoga o oloa mai fafo e totogiina, ae o le a fa’aagafua uma lea lafoga.

 

I le fa’atomuga o lenei tulafono o loo taua ai e fa’apea, ua tele tausaga e lei suia le lafoga mo oloa mai fafo, ma ua manaomia lava le toe fa’afou mo toe fetu’una’i ina ia o gatasi ma le talutalufou o suiga tau le tamaoaiga a le malo i le taimi nei.

 

E talitonu fo’i le malo, o oloa uma o meainu e pei ona aumai i fafo, ua leva na tatau ona toe fa’afou lafoga ua tele tausaga o i ai. O lenei tulafono o le a taualoa i le taimi lava e pasia ai e le Fono Faitulafono ma sainia e le ali’i Kovana.