Ads by Google Ads by Google

Fa'atofala'iga o Fautasi Samoa - Vaega 4


[ata: foa'i]

O lo'o muta le tatou fa'asoa e tusa o le faatofala'iga o Fautasi Samoa i le lisia mai lea o le tala faasolopito o tu'uga fautasi mo le Fua a Amerika Samoa, Fu'a a Manu'a ma le Fu'a foi a le Malo tele i nisi tausaga.

 

I le tausaga 1924 na ese ai foi le faatautaiga o tu'uga ma sa tutu'u muamua va'a Fautasi Samoa ma tulaga muamua ai le va'a o Fagasa, tulua ai Afonotele, ae tulaga tolu Amouli. A'o le tu'uga lona lua sa tutu'u ai le Fautasi na alo e tagata alo o Amerika Samoa ma le Fautasi na alo e tagata papalagi ua fa'aigoaina o le British Samoa. Na tulaga muamua lava Sa o Amerika Samoa,ae tulaga lua le va'a o British Samoa.

 

Tausagae 1925 na mua ai le Fautasi a Aunu'u, tulua Nuuuli, ae tutolu Fagsa. 1926 na soloia ai le tu'uga fautasi ona o le Afa tele na lutia ai le atu Samoa.1927 na mua ai Fagaitua, tulua Fagatogo. 1928 na mua Aunu'u, tulua Fagaitua. Leai se fa'amaumauga o se tu'uga na faia i le 1929 ma le 1930.

 

I le tausaga e 1931 na mua ai le va'a o Manu'a ae tulua Fagasa. 1932 na fa'amauina le mua a Fagaitua ae tulua Alofau i Fautasi laiti a'o le tu'uga i Fautasi u'umi na mua Fagasa, tu lua Aunu'u. 1934 na faia ai le tu'uga muamua i va'atetele ua na'o le Sa o Fagasa.Tu'uga lona lua na faia ma mua ai Amouli ae tulaga lua Masefau.

 

I le tausaga 1935, e le'i fa'amauina se tu'uga na faia, peita'i o le tausaga e 1936 ua faia le tu'uga i Fautasi tetele muamua ma ua mua ai Fagasa, tulua Masefau. Tu'uga lona lua o Fautasi Laiti ma sa mua Alao, tulua Fagasa.

 

1937 mo le tu'uga o Fautasi tetele sa mua Fagaitua, ae ua le maua le igoa o le va'a na tulaga lua. I Fautasi laiti sa mua Vatia, tulua Alao.

 

O le 1938 na faia fo'i le tu'uga o va'a tetele ma sa mua Alao, ae le'i maua le igoa o le va'a na tulaga lua. I fautasi laiti sa mua Onenoa ma Sailele; tulua Tula ae tutolu Amouli. O lea tausaga fa'ato'a o'o mai fo'i lea o se va'a e ta'ua ai le igoa o Onenoa ma Sailele i le fa'agatama i le tai, fa'apea fo'i ma Tula ma Amouli.

 

I le tausaga e 1939 na faamauina ai le mua o le Fautasi mai Lauli'i, ae leai uma lava nisi igoa o va'a na lisia mai lea tu'uga. I le tausaga e 1940, sa mua Aunuu, tulua Pago Pago, tutolu ai Afono i va'a e 14-18 atuganofoa po'o va'a uumi na, ae o va'a pupu'u, ua mua ai Aunuu, tulua Fagatogo tutolu ai Lauli'i 8-12 atuganofoa.

 

I isi tausaga na soso'o ai 1941 se'ia o'o i le 1944 e leai ni tu'uga na fa'amauina. Peita'i i le 1945 ma le 1946 na fa'ailoa mai i tusitusiga sa faia le tu'uga Fautasi ae le'i fa'amauina se fa'aiuga o na tuuga.

 

1947 na fa'ato'a fa'amauina mai ai le auai o Vailoatai i lona Sa ole Fa'asaulala,ma sa mua, tulua Vatia, ae tulaga tolu Fagasa.

 

1948 na fa'ailoa mai ai fo'i ua oso Taputimu i luga ole fua, ma sa mua fo'i le latou ulua'i taumafaiga lea. Tulaga lua Vailoatai ae tutolu e le'i maua le igoa o le Sa. Leai se tu'uga na faamauina mai le 1949.

 

1950 le Iupeli Siliva, na mua le Fealofani Samoa mai Fagasa, tulua Fagatogo; tutolu i ai le Fautasi a le Aoga Fa'afaife'au a Malua. Tulaga 4 o le  Vatia, tulaga lima Aunu'u ae tulaga ono Manu'atele. I le tu'uga o va'a pupu'u na mua Alofau, tulaga lua Pago Pago, tulaga tolu Manu'a ae tulaga fa Onenoa.

 

1951 na soloia lona tu'uga va'a i le tai. Mai lea tausaga se'ia pa'ia le 1959, e le'i faia se tu'uga fautasi i nisi tausaga, pe le maua fo'i ni fa'amaumauga o ni tu'uga na faia i lena vaitausaga atoa.

 

1960 na fa'ato'a fa'amaumauina mai ai tu'uga va'a ma sa mua ai Pago Pago, tulua Fagaitua, tutolu Faleasao, tulaga fa ai Ofu, ma o lea tausaga ua fa'amauina ai le ulua'i taimi lea ua asia mai ai e le Failautusi o le Initeria le tatou Teritori ma ia sainia ai le tatou Uluai Fa'avae o Amerika Samoa. O le uluai taimi fo'i lea na mata'ina ai lana maimoaga i le Tuuga Fautasi.

 

1961e le'i fa'amauina mai ni i'uga o se tu'uga, peita'i o le 1962 ua fa'amauina ai na tolopoina ai le Sisigafu'a ia Iulai 29,1962, ona o le Fonotaga lona 5 a Malo ole Vasa Pasefika, [5th South Pacific Conference] i Amerika Samoa. Peita'i o tu'uga fautasi uma lava a Samoa na lua, na faia lea i Samoa ina ia fa'ailoga ai le ulua'i Sisigafu'a o le Malo Tuto'atasi o Samoa. I lea tausaga ua fa'amauina, na mua ai le Sa mai Samoa. E le'i fa'amauina ni tu'uga mo le sisigafu'a a Amerika Samoa i le tausaga 1963.

 

1964 na tatala aloa'ia ai le Faletalimalo tele muamua i le teritori ia Tesema ma sa fa'atulaga ai tu'uga e tolu mo lea fa'amoemoe. Tuuga muamua na manumalo ai le Sa o Manu'a [Olosega ma Sili]; tulua ai Fagaitua; tutolu ai Leone ae tulaga fa ai Pago Pago. O le fa'ato'a oso fo'i lea ole afio'aga o Leone, i lona Sa ole Taema 1. Tu'uga 2: Mua ai Manu'a [Olosega ma Sili]; tulua Leone; tutolu Fagaitua, tulaga fa Pago Pago. Tu'uga 3: Mua fo'i Manu'a [Olosega ma Sili]; tulua Fagaitua; tutolu Leone tulaga 4 Pago Pago. Ua loka mai nei tu'uga i le tausaga 1965 ona o le vaitau o le fa'aiuga 1964 - amataga o le 1965 na fa'atautaia ai.

 

1966 na tolopoina le sisigafu'a ona o le Afa tele o le 1966 na lutia fa'atasi uma ai le Atu Samoa. Na fa'ato'a faia lea ia Setema le Fu'a o lea tausaga. Tu'uga Muamua: Mua ai Vatia; tulua Fagatogo, tutolu Atuu, tulaga fa Pago Pago, ae tulaga lima Fagaitua. Tu'uga #2: Malo ai Pago Pago; tulua Vatia; tutolu Fagatogo; tulaga fa Atuu ae tulaga lima ai Fagaitua. Tu'uga #3 Mua mai Vatia; tulaga lua Pago Pago; tulaga tolu Atuu; tulaga fa Fagatogo; tulaga lima Fagaitua.

 

1967 mua Pago Pago, tulua Vatia, tulaga tolu Fagatogo ae tulaga fa Atu'u. I le 1968, na iloga fo'i mea na fa'amau fa'ailogaina i lea tausaga i lona vaitau o le Fu'a. Na tatalaina ai le Falema'i tele i Faga'alu. Peita'i e le'i fa'amaumauina le tuuga va'a ma o latou Sa na mautulaga ai.  Ae ole fa'aiuga o lea tausaga ia Tesema sa talimalo ai le malo i le asiasiga a le Konekeresi ma faia ai loa tu'uga va'a. Mua ai Pago Pago; tulua Fagatogo; tutolu Utulei i lona Sa o le Televise, ole fa'ato'a tutu'u fo'i lea o Utulei; tulaga fa Afono i lona Sa Filiotama'ita'i; tulaga lima ai Atu'u i lona Sa ole Segaula

 

1969 ua fa'amauina na mua Utulei. 1970 na mua Fagasa; tulaga lua Pago Pago; tulaga tolu Utulei ae tulaga fa Fagatogo.

 

1971 ua faamauina fo'i na mua ai le Televise. 1972 na faia le tu'uga Fautasi ae le'i fa'amauina va'a na lautogia i tulaga.

 

I le folasaga fo'i na tapena i ai le susuga le Agaiotupu po'o le Tufuga Fau Va'a folau, Leoititi Maselino Ioane, sa ia tula'i ma saunoa, "E ese mamao fausaga o Fautasi i nei vaitau, ma aso ua tuana'i. Ona ole taugata  o fausaga i nei ona po, a ole fa'amoemoe fo'i, ina ia se'e lelei i le tai, ma ia umi fo'i tausaga o tumau pea lona lelei mo le fa'agatama i le tai."

 

"O la aso ua tatou silafia nei, e lua taumualua sa so'o fa'atasi ina ia fausia ai le tasi le va'a umi, e lava lona autaualo, ina ia televave le va'a, e fa'amoemoe i le mua i fa'agatama i le tai. O lena fausaga na fa'ama'ite e le ali'i Kapeteni  na malaga mai mo fagotaga o tafola mo le sapalai ole suau'u, ae malaga mai Niu Ioka i le Malo Tele, peita'i ua lagomau nei o ia i Swains Island, ole tasi omotu amu o le Atu Samoa."

 

"Ona soso'o lea ma le taina o Fautasi e fa'aaogaina ai le Malili, le mamanu ma le ifilele, o la'au Samoa anagata. Peita'i i le o'o mai o Tonga i le 1987, sa matua tepa ai Samoa “i le aoauli a folau," na saunoa i ai le Tupu o Tonga i le mavaega ma Malietoa ina o le a fo'i i lona malo."

 

O Pago Pago lava na muamua fa'amaite le oso i luga o le fua ma fausia lona va'a ua tapena i laupapa totonu i lona fausaga, ae lae'i tua i le faipakalasi ina ia se'e lelei ma ia maopoopo lona fausaga ia le gau gofie. 1989 le tausaga na toe fo'i ai Tonga ua le sao ia Pago Pago, ona ua fa'aaogaina le ituaiga tekonolosi fou i le fausaga o fautasi, a'o le aualo fo'i i foe ua fa'asipuni lona fausaga."

 

"Ua le toe i ai se afio'aga e le manana'o i fausaga fou nei i Amerika Samoa, peita'i o Samoa o lo'o i ai pea le fausaga tuai i nisi o latou Sa. Ae o nisi fo'i ua mae'a fausia i le faipakalasi ma laupapa."

 

"I le taimi nei ua toesuia fo'i le fausaga, ua faaaoga mai le foam ma le Faipakalasi ua le toe i ai se laupapa. E tolu va'a ua malaga nei i luga ole sami i lea fausaga, o va'a o lo'o sili ona fou i le filigamaea i le tai i le taimi nei."

 

Sa ia fa'afetaia lona avanoa na saunia e le susuga Va'amua Sesepasara, lea sa ia aumaia ai o ia mai Samoa, na te fausia va'a mo le Matagaluega o le Puipuiga o Vaomatua ma le Gataifale, lea ua soso'o ai lava ma le lu'ia o ia e fausia Fautasi, ma sa ia fausia ai va'a e tolu i Samoa, Savali ole Filemu, Little Rina, Segavao ma le Ulalei. O va'a fo'i ua ia fausia iinei e aofia ai le Fauo, Paepaeulupo’o ma le God is Great.